Familie Bus in de Haarlemmermeer

Haarlemmermeer

Het Haarlemmermeer, dat tussen 1530 en 1730 door vervening en stormen in oppervlakte verdrievoudigde van 6.600 tot 19.500 hectare, kent een grillige geschiedenis. Vanaf 1641 bestonden er plannen voor het droogleggen van het Haarlemmermeer, maar kortzichtigheid en eigen belangen van Haarlem en Leiden stonden die plannen en het gebrek aan het benodigde geld in de weg (1) *.

In 1836 stond het water na een storm tot aan de poorten van Amsterdam waarna in 1837 koning Willen I besloot dat 'het' Haarlemmermeer moest worden drooggemalen.
Op 1 juli 1852 was het meer geheel drooggevallen en kon met de ontginning van de nieuwe polder 'de' Haarlemmermeer begonnen worden.

Zeker in de beginjaren toen de Haarlemmermeer nog een woestenij was, waren het barre tijden voor de pioniers in de nieuwe polder.
De overheid en omringende steden voelden zich echter niet verantwoordelijk voor wat er vervolgens met de nieuwe polder moest gebeuren. Zo kwam 18.000 hectare modderige grond in handen van particulieren (2) **. De Haarlemmermeer was niemandsland. In het begin zelfs zonder polder- of gemeentebestuur. Onder barre omstandigheden moesten pioniers hun eigen boontjes zien te doppen. In ‘de Meer’ gold het recht van de sterkste. Leven was overleven.
In de jaren 1853,1854 en 1866 grepen zware cholera-epidemieën om zich heen. Malaria was eveneens een groot probleem. De Haarlemmermeer kende daarbij in het begin ook nog maar één dokter (Bron Noord-Hollands Archief, Oneindig Noord-Holland).
En de Landbouwcrisis van 1870 - 1890 maakte het opbouwen van het boerenbedrijf voor veel beginnende boeren erg zwaar, zo niet onmogelijk (3) ***.

Kaart van de Haarlemmermeer de Liede Spieringmeer het Spaarne het Leidsemeer en penningsveer(Bron: Wikipedia)

Na de droogmaking werd de grond verdeeld in percelen van 1000 x 200 meter.

De verkoop van deze percelen begon in 1853. De gemiddelde prijs was 475 gulden per hectare. Een perceel van 20 ha kostte toen dus ongeveer 9.500 gulden. Omgerekend naar de 'koopkracht' van 2018 werd er toen gemiddeld € 5.000 per ha en € 100.000 voor 20 ha betaald (Bron:International Institute for Social History, Amsterdam).
De gemiddelde prijs van bouwland in de Haarlemmermeer in 2020 is € 85.000 per ha (Bron: De boerderij.nl). De waarde van 20 ha (2020) is dan € 1.700.000, dat is 17 keer zoveel.

Kaart uit 1958 met daarop enkele percelen van Bus en Koeckhoven van 1000 x 200 meter aangegeven. 

Ook Johannis Bus pachtte een perceel grond, kavels JJ 28, 29 en 30.

Later kocht en/of regelde hij voor zijn vier zoons verschillende kavels grond.

Op deze percelen begon de geschiedenis van de Families Bus in de Haarlemmermeer.

In een apart overzicht worden de verschillende kavels, boerderijen en hun eigenaren of pachters genoemd.

In de Inventarisatie van Monumentale Objecten in de Haarlemmermeer (1984) staat onder meer te lezen:

Boerderij-typen

In de Haarlemmermeer komen verschillende boerderij-typen voor.
De pioniers, die zich hier na de droogmaking vestigden, bouwden hun boerderij vaak in de stijl van de streek waaruit ze afkomstig waren. Deze typen waren niet altijd geschikt voor de bedrijfsvoering zoals die hier in de polder nodig was. Men bracht daarom ook wel wijzigingen aan in deze typen. Naast deze gewijzigde typen komen ook mengvormen voor (mengvorm is een boerderij die kenmerken vertoont die afkomstig zijn van verschillende typen). Hierdoor is het vaak moeilijk om een boerderij uit de Haarlemmermeer in te delen volgens de bestaande classificatie.

Lijst van Burgemeester Amersfoordt

Bij een aantal (hier een enkel geval) van de genoemde panden wordt vermeld dat zij al voorkomen op de Lijst van Burgemeester Amersfoordt. Dit betekent dat deze panden dateren van vóór 1868. In dat jaar liet de toenmalige burgemeester Amersfoordt namelijk een lijst opstellen van alle in de polder staande gebouwen.
Iedere boerderij kreeg een naam en deze werd samen met de naam van de bewoner gepubliceerd in het weekblad van de Haarlemmermeer.
Dit werd gedaan om de postbestelling te vergemakkelijken, want straatnamen bestonden toen nog niet in de polder. Met behulp van deze lijst is het mogelijk om het bouwjaar voor een aantal panden te dateren tussen 1854 en 1868.

Achtergrondinformatie

(1) * In Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden, verscheen het artikel ‘Het betwiste landschap van de Haarlemmermeer’ door Prof. Ed Taverne van de RUG, waarin uitgebreid wordt ingegaan op de geschiedenis van de droogmaking van de Haarlemmermeer in relatie tot andere droogmakerijen zoals de Beemster.

Haerlemmer-Meer-Boeck, dienende tot een remonstrantie, verklaringh ende voorbereydinghe om de Haerlemmer ende de Leytse-meer te bedijcken, als oock vande diepten, gronden, ende nuttigheydt der selver. Jan Adriaensz Leeghwater Midtsg. van meest alle de meeren die in Noort-Hollandt teghen den Huygen-dijck en Saerdam bedijckt en tot landt gemaeckt zijn, Zedert het jaer 1608, geduerende tot het jaer 1641

Beschreven door Jan Adriaenz LEECH WATER, Ingenieur en Momen-maeker van de Rijp in Noort-Hollant. 

Meer informatie, kaarten en prenten van en over het Haarlemmermeer en omgeving is te vinden op de site Librariana.

Fragment van de kaart van Joost Beeldsnijder uit 1575 met het Haerlemmermeer, Leitsemeer en Spieringmeer en met vermelding van zowel Heemstee, Huis te Heemstee en Berkenrode.(Bron: Librariana)

80 jarige oorlog: de Slag op het Haarlemmermeer
Het Haarlemmermeer heeft een belangrijke rol gespeeld tijdens het beleg van Haarlem in 1572 door Spaanse legers en waarbij de Geuzen bloedig strijd hebben geleverd om de Spanjaarden te verjagen. Er is veel bekend uit de verschillende ooggetuigenverslagen uit die tijd.
Ralph van der Lans heeft aan de hand van die verslagen een boeiende beschrijving gemaakt die te downloaden is.
Tip: vergroot de afbeeldingen in de tekst en zoek de besproken plaatsen op een kaart op. Een uniek stuk geschiedenis van de Haarlemmermeer.

Pioneren in de Haarlemmermeerpolder. Een beschrijving van de eerste jaren in de woeste polder, de ontberingen en ziektes die deze pioniers moesten doorstaan.

Vanwege mijn belangstelling voor sterrenkunde heb ik aandacht besteed aan een bekende Haarlemmermeerder, de amateur astronoom P.G. Meesters uit Halfweg.

Meer artikelen van Oneindig Noord-Holland over de Haarlemmermeer van het Noord-Hollands Archief.

(2) ** Particulieren

Ook de familie Mastboom uit Oud- en Nieuw Gastel waren particulieren die hun vermogen, dat ze hadden verdiend in o.a. een bierbrouwerij, belegde in kavels van de Haarlemmermeerpolder. Familieleden van de familie Bus pachtte of kocht grond van leden van de familie Mastboom. Een aparte pagina over de familie Mastboom is aan deze site toegevoegd.

Jan Wies - over de Haarlemmermeer historie

 (3) *** De Landbouwcrisis van 1870 - 1890

De Haarlemmermeer wordt in de 70er jaren van de negentiende eeuw zwaar getroffen door de internationale landbouwcrisis. Overzeese concurrentie leidt ertoe dat veel boeren in de Meer de strijd moeten opgeven.

Het complete artikel van de site van Jan Wies staat hier onder Diversen.

Stoomgemaal Leeghwater

Over de bouw van het Stoomgemaal Leeghwater is een boeiend artikel, afkomstig van de site van Jan Wies, hier opgenomen.

De bedoelde artikelen kunnen niet rechtstreeks gelinkt worden naar de site van Jan Wies. Kies voor deze - en andere artikelen over de geschiedenis van de Haarlemmermeer - op de site van Jan Wies voor 'HAARLEMMERMEER' en vervolgens voor '1845 Bouw Gemaal Leeghwater', respectievelijk voor '1870-90 de Landbouwcrisis'.